Piše Milan Rakovac
Cesarske luke
(Arhiva Glasa Istre)
Ugasli sjaj tri mi najmilija grada na svijetu, čini me bezvoljnim, nepotrebnim, nesuvislim. Jer tako ne mora biti. Jer može opet biti sjaja - "samo" valja mrdnuti dupetom. Ali "samo" to naši oligarsi, nacionalni ali i lokalni, ne čine…
Cesarske, naše, luke, pred Veliki rat (1914-1918), Trst, Pula i Rijeka blistave su slike bečke i peštanske aristokracije: i mi smo pomorska velesila. I jest, KundK. Ali Trst i Rijeka donose profite: trguje se sa cijelim svijetom: 501 brod, 253 duge plovidbe, 22 velike obalne, 226 male obalne plovidbe. A Pula gubitke: jer KundK kasno shvaća važnost kontrole mora, i u pola stoljeća gradi jednu od najjačih i - najskupljih ratnih flota svijeta... ali, Pula je poslije Beča najmiliji grad dinastije, sa 600 žitelja 1849, 1867. U 18 godina, Pula narasta na 17.000, a 1910, već 58.662...
Piše Franco Vegliani, LA FRONTIERA: "Talijan? Slaven? Što to znači? ZAR NISMO SVI ZAJEDNO AUSTRIJANCI?" - naglasio M.R.
No, zdrave ironije ne manjka ni našima u austrijskim rovovima na Piavi: "Ein, zwei! Passo de fero! Ein, zwei, salvite Piero" (jen, dva, čelični korak, jen, dva spašavaj se Piero).
A "Sa zida dva portreta, kralja i Mussolinija, gledali su indiferentno, jednako nadmoćni u odorama maršala carevine"...
I tako Puljani jedne jedine generacije gledaju tamo niže Arene te pobjedničke "maršale carevine" ovjekovječene u brončane apsolute kako se božanski uzdižu nad njima kao vječni čuvari njihova podaništva - i kako padaju sa svojih postumenata u prah ništavnosti i zaborava; Austrija postavlja caricu Elizabethu, Italija Caesara Augustusa, Jugoslavija pak spomenik Neznanom junaku.
Ali, Jugoslavija je prošlost kao i Austro-Ugarska, jugo-sentimenti i mitteleuropske nostalgije isto tako. I dok svekoliko slavenstvo strepi neće li nakon iskustva sa "željeznom zavjesom" u skoroj budućnosti biti odijeljeno od Zapada "virtualnom zavjesom", i prepušteno neminovnoj stagnaciji; mi, jugozapadni izboji istog tog autodegradiranog slavenstva, ovdje smo možda njegova posljednja povijesna šansa, da se otrgnemo od vlastitog povijesnog ratničkog i radničkog (seljačkog) "usuda".
Fabio Amodeo: "A Trieste nel 1914 c'erano trentamila austriaci. Pochi anni dopo, nessuno. Va bene, qualcuno era stato trasferito qui per punizione, qualcuno faceva il poliziotto, e come tutti i poliziotti seguì lo Stato che lo aveva nominato. Ma trentamila poliziotti sono un po' troppi, finirebbero per arrestarsi tra di loro. Possibile che di quei trentamila, tra i quali professionisti, dirigenti d'azienda, padroni, a nessuno sia venuto la voglia di fermarsi? Sui libri di storia su questa faccenda non c'è nulla. Fatto sta che uno dei pochi che rimase, Julius Kugy, alpinista e cantore della montagna, è diventato famoso un po' anche per questo.
Poi venne il fascismo, e decise che tutti dovevano essere italiani. Difficile, in una città il cui elenco del telefono somigliava già allora a un verbale dell'assemblea dell'Onu. Però per un ventennio l'italianizzazione andò avanti, e così oggi al cimitero ci sono famiglie che non hanno mai cambiato nome, ma che sulla tomba hanno tre grafìe; lo stesso nome scritto all'italiana, alla tedesca e alla slava". JANKO POLIĆ KAMOV 1906. u Veneciji bilježi i to da talijanski intelektualci "znaju o Hrvatima da su bili austrijski panduri, talijanski krvnici i da govore njemački, čak i slavenski"... JOSIP BARIČEVIĆ pak sjeća se kako mu je u jednoj riječkoj kavani isti KAMOV rekao sudbinske riječi, koje svojom svježinom zapanjuju i danas, gotovo stotinu godina kasnije: - Moj Jože, mi moramo da budemo tolerantni i pristojni kao Francuzi koji su do nedavna poznavali našu DOMOVINU TEK PO STATISTICI GOVEDA, NEDAVNO PO TOLJAZI, A DANAS PO KHUENU... (Hedervaryju, mađarskome hrvatskom gospodaru).
Ali nije akulturacija, asimilativna urbanizacija, problem ovog trograničja; nego romanska i germanska supremacija, i iz nje nužno nastala negacija slavenstva i njegove povijesnosti uopće, a iz ove pak mrak fojbe i nabrušene južnoslavenske kame, metalne ii mentalne, ganz egal! Problem zaoštren do ruba i preko ruba historije, kada Romani i Germani "odjednom" (u drugoj polovini 19. stoljeća) shvate da i Slaveni hoće svoj dio povijesnog kolača. Prije zakretanja velikog kotača novopovijesti, evo kakva je bila etnička slika Istre; 1846. godine rečena "povijesna Istra" ima 228.000 stanovnika, od kojih je oko 134.000 Hrvata (59%), 60.000 Talijana (26%) i 32.000 Slovenaca (14%). A na koncu austrijskog razdoblja, 1910. godine, Istra se uspinje na nikad poslije dosegnutih 386.000 stanovnika, od kojih su oko 168.000 Hrvati (43%), 147.000 Talijani (38%) i 55.000 Slovenci (14%).
Ovdje postoji već razvijeni Trst, "borgo teresiano", trgovište i luka, te lošinjska brodogradnja i pomorstvo; i to je mahom sve što nas uključuje u već razmahani ekonomski razvitak kontineta. Postoji i vrsna poljoprivreda, osobito vinogradarstvo, maslinarstvo i stočarstvo, te nekoliko solana. Ali sve to postoji onako kako postoji već tisućak godina, nema široke proizvodnje za tržište, nema progresa, a bez toga nema urbanizacije. Istra tavori demografski, ekonomski, socijalno. Istru će nahrup kapitalizma dvojako koštati; uz rečeno čuvanje lokalne samodostatnosti, tu je i nacionalno budjenje koje se nužno sudara sa zakonima ekonomike; jer, oslobadjajući se feudalnih uskosti, nacional-etatističke "širine" isprva dostaju mladom kapitalizmu, ali ga samom svojom naravi unaprijed trpaju u iznova uske, sada nacionalne, okvire.
Povezane vijesti
Podijeli: Facebook Twiter
